Nietigheid van een testament

Nietigheid testament : de wilsbekwaamheid

Het komt regelmatig voor dat een erflater bij het opmaken van zijn testament zodanig in zijn geestvermogens is gestoord, dat hij wilsonbekwaam is. In dat geval kan het testament niet rechtsgeldig tot stand komen. Daarvoor is immers vereist dat de wil van de erflater zich richt op het met het testament beoogde rechtsgevolg en dat die wil in het testament tot uitdrukking komt. Bij een wilsonbekwaam persoon is de wil niet zuiver, omdat de wilsonbekwame zich niet bewust is van de rechtsgevolgen van zijn handelingen.

Maakt de notaris desondanks een testament op, dan kan later de nietigheid van het testament worden ingeroepen of het testament worden vernietigd, indien kan worden aangetoond dat de wilsonbekwaamheid bestond ten tijde van het passeren van het testament. De bewijslast rust dan op de partij die zich op de wilsonbekwaamheid beroept. Dat is meestal de partij die bij het ontbreken van het testament door de wet als erfgenaam zou zijn aangewezen. Op die partij rust de dikwijls gecompliceerde taak om aan te tonen dat de notaris het testament niet had mogen passeren, omdat de erflater niet in staat was om zijn wil te bepalen en de notaris dit had moeten vaststellen. Indien de erfgenaam echter goed onderbouwd kan aantonen dat de erflater bij het opmaken van het testament wilsonbekwaam was, zal, zo blijkt steeds meer uit de recente jurisprudentie, de rechter, ondanks strenge toetsing, de vordering tot nietig verklaring van het testament toewijzen.

Uitgangspunt is dat de erflater de vrijheid heeft zelf de inhoud te bepalen van het testament, de zogenaamde testeervrijheid. Ook een erflater met een geestelijke stoornis kan in beginsel zelf bepalen aan wie hij zijn nalatenschap wil doen toekomen. Slechts onder bijzondere omstandigheden kan door derden (vaak de erfgenamen) op die vrijheid inbreuk worden gemaakt door het aanvechten van de geldigheid van hetgeen een erflater als zijn uiterste wilsbeschikking in een testament heeft neergelegd. Bel ons als u een vraag heeft: 020-3980150.

Artikel 3: 34 BW

Echter, in geval komt vast te staan dat sprake is geweest van een geestelijke stoornis als bedoeld in artikel 3:34 lid 1 BW, waarbij de stoornis een redelijke waardering van de betrokken belangen heeft belet, dan wel dat de verklaringen in het testament onder invloed van de stoornis is gedaan, wordt een met de verklaring overeenstemmende wil geacht te ontbreken. In dat geval is het testament nietig, omdat een testament een eenzijdige rechtshandeling is (artikel 3:34 lid 2 BW).

Ingevolge artikel 3:34 lid 1 BW wordt, indien iemand, wiens geestvermogens blijvend of tijdelijk gestoord zijn, iets heeft verklaard, de met diens verklaring overeenstemmende wil geacht te ontbreken, indien de stoornis een redelijke waardering van de bij de handeling betrokken belangen belette, of indien de verklaring onder invloed van die stoornis is gedaan. Hierbij geldt dat van een zodanige geestesstoornis sprake is in alle gevallen waarin de handelende persoon niet over een normale wil beschikt en zich geen rekenschap kan geven van wat hij doet of van de strekking van de handeling.

Voor de nietigheid van de uiterste wilsbeschikking moet dus vast komen te staan dat erflater op het ogenblik van passeren van het testament niet, althans onvoldoende begreep wat hij deed en het vermogen miste zijn wil, zoals dat uiteindelijk is neergelegd in het testament, te bepalen. Voor de beoordeling daarvan kunnen ook feiten voorafgaand aan en volgend op het opmaken van het testament van belang zijn.

Artikel 3:34 lid 1 BW bepaalt dat een verklaring vermoed wordt onder invloed van de stoornis te zijn gedaan, indien de rechtshandeling voor de geestelijk gestoorde nadelig was, tenzij het nadeel op het tijdstip van de rechtshandeling redelijkerwijze niet was te voorzien. Het eerste lid van artikel 3:34 BW bevat een bewijsvermoeden waarmee de wetgever tegemoet komt aan degene die zich erop beroept dat een rechtshandeling vernietigbaar of nietig is omdat de op de verklaring gerichte wil wegens de aanwezigheid van een geestelijke stoornis ontbrak. Bel ons als u een vraag heeft: 020-3980150.

Complexiteit en in de lijn der verwachtingen

Bij de beoordeling speelt ook de complexiteit van het testament een rol. Als een testament een complex is of een ingewikkelde formulering bevat, zal eerder worden aangenomen dat de erflater de reikwijdte daarvan niet begreep dan wanneer het een eenvoudig testament betreft.

Ook wordt belang gehecht aan de aard van het testament en de vraag in hoeverre die in de lijn der verwachtingen lag. Wanneer een testament een onverwachte making bevat, ligt het eerder in de rede dat de making onder invloed van de stoornis van de erflater tot stand is gekomen, dan wanneer het testament een inhoud heeft die in lijn ligt met eerdere uitlatingen van erflater over zijn wensen ten aanzien van zijn vermogen na overlijden.

Advocaat erfrecht : heeft u een vraag over de wilsbekwaamheid bij het opstellen van een testament, belt u dan gerust onze advocaat erfrecht op 020-3980150 of vult u het contactformulier in. Klik dan hier.

Nietigheid testament : geestelijke stoornis en dementie

Opgemerkt moet worden dat een eventuele diagnose Alzheimer (dementie) weliswaar een belangrijke factor is bij het beantwoorden van de vraag of de erflater bij het opstellen van het testament wilsbekwaam is, maar dit betekent niet zonder meer dat ook daadwerkelijk sprake is van een wilsonbekwaamheid bij de erflater. Daarvoor is onder meer van belang hoe lang geleden voor het testeren de diagnose van dementie was gesteld en hoe ver de ziekte op dat moment gevorderd was. Ook speelt in dat verband de complexiteit van het testament een rol.

Bij een door Alzheimer veroorzaakte dementie zal het dus van belang zijn vanaf wanneer de dementie zich heeft geopenbaard en wanneer de geestelijke stoornis die de door Alzheimer veroorzaakte dementie met zich brengt aan een redelijke waardering van de bij een op te maken testament betrokken belangen in de weg is gaan staan. Het komt er op aan of daadwerkelijk sprake was van een geestelijke stoornis, zodanig, dat die een redelijke waardering van de bij het testament betrokken belangen belette ten tijde van het opmaken van het testament.

Het is bij een patiënt met Alzheimer, die soms ook nog heldere momenten heeft, veel moeilijker om daadwerkelijk vast te stellen of de wilsbekwaamheid tijdens het opmaken van het testament aanwezig was. Indien de diagnose van dementie is gesteld, kan ten aanzien van een complexe beslissing in het testament worden aangenomen dat de wilsbekwaamheid van de erflater ontbrak, omdat een door de ziekte van Alzheimer aangetast brein de consequenties van een complexe beslissing aanzienlijk minder goed kan overzien.

Heeft u een vraag over de nietigheid van een testament vanwege de wilsonbekwaamheid van de erflater, zoals dementie, belt u dan gerust onze advocaat erfrecht op 020-3980150 of vult u het contactformulier in. Klik dan hier.

Geestelijke stoornis en nietigheid testament : bewijslast

Ingevolge de in artikel 150 Rv opgenomen hoofdregel van bewijslastverdeling rust op degene die de nietigheid van het testament inroept de bewijslast ten aanzien van de gestelde geestelijke stoornis van de erflater ten tijde van het passeren van het testament.

Dit brengt met zich mee dat voldoende feiten en omstandigheden dienen te worden aan gevoerd die kunnen leiden tot de vaststelling van de gestelde geestelijke stoornis. De medische verklaring van artsen en specialisten over de diagnose en het ziektebeeld, alsmede over de wilsbekwaamheid van de patiënt, speelt hierbij een cruciale rol. Zonder een uitgebreide en vakkundige onderbouwing van de stelling dat de erflater wilsonbekwaam was ten tijde van het opmaken van het testament, zal de rechter zeer terughoudend zijn het testament nietig te verklaren. Bel ons als u een vraag heeft: 020-39810150.

Geestelijke stoornis en nietigheid testament : causaal verband

De maatstaf van artikel 3:34 lid 1 BW brengt met zich mee dat niet alleen de aanwezigheid van een geestelijke stoornis op het moment van het maken van de uiterste wilsbeschikking gesteld en bewezen dient te worden, maar ook dat bewezen moet worden dat als gevolg van de geestelijke stoornis de wil van erflater tot het maken van een uiterste wilsbeschikking ontbroken heeft. De tweede vraag wordt het causaal verband genoemd. Kortom, heeft de geestelijke stoornis daadwerkelijk een rol gespeeld tijdens het opmaken van het testament.

Dus zelfs al zou kunnen worden vastgesteld dat de erflater geestelijk gestoord was ten tijde van het opmaken van het testament, dan is dat op zichzelf nog niet voldoende grond voor nietigverklaring van het testament. De wil wordt geacht te hebben ontbroken, als de geestelijke stoornis zodanig was dat de erflater de bij zijn handeling betrokken belangen niet voldoende heeft kunnen waarderen of als de verklaring onder invloed van de geestelijke stoornis is gedaan. Er moet dan een onmiddellijk oorzakelijk verband kunnen worden vastgesteld tussen de geestelijke stoornis van de erflater en het door hem opgemaakte testament.

Een met de verklaring overeenstemmende wil wordt dus geacht te ontbreken indien de stoornis een redelijke waardering van de betrokken belangen belette, óf indien de verklaring onder invloed van die stoornis is gedaan. Bij het tweede vermoeden moet dus bedacht worden dat de enkele aanwezigheid van een geestelijke stoornis op zichzelf nog niet betekent dat de verklaring dan ook daadwerkelijk onder invloed van de geestelijke stoornis is gedaan.

Degene die zich erop beroept dat bij de erflater in verband met een stoornis van diens geestesvermogens de wil tot het opmaken van de uiterste wilsbeschikking ontbrak, zal, gelet op de bewijsvermoedens van artikel 3:34 lid 1 BW, ermee kunnen volstaan te stellen en zo nodig te bewijzen dat de erflater ten tijde van het opmaken van de uiterste wilsbeschikking leed aan een geestelijke stoornis en dat deze stoornis toen een redelijke waardering der bij de uiterste wilsverklaring betrokken belangen belette ofwel dat de wilsverklaring onder invloed van de geestelijke stoornis is gedaan.
Heeft u een vraag over de nietigheid van een testament, belt u dan gerust onze advocaat erfrecht op 020-3980150 of vult u het contactformulier in. Klik dan hier.

Vaststellen van de geestelijke stoornis en nietigheid van het testament: Stappenplan

De beoordeling van de wilsbekwaamheid om een testament op te maken is in de eerste plaats aan de notaris. De notaris te wiens overstaan het testament zal worden gepasseerd, dient zich ervan te vergewissen dat de erflater voldoende begrijpt wat hij verklaart en dat deze verklaring overeenstemt met wat hij met zijn nalatenschap wil.  De notaris is verplicht zijn diensten te weigeren indien hem blijkt dat de testateur wegens gebrekkige geestesvermogens niet in staat is tot het maken van een uiterste wilsbeschikking.

Het bestuur van de Koninklijke Notariële Broederschap (KNB) heeft in 2006 een ‘Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid ten behoeve van notariële dienstverlening’ vastgesteld. Dit Stappenplan biedt een toetsingskader aan notarissen die zich in voorkomende gevallen een oordeel moeten vormen over de wilsbekwaamheid van een cliënt ten behoeve van de notariële dienstverlening.

In 2012 is er een soortgelijk Protocol beoordeling wils(on)bekwaamheid opgesteld door Vereniging van Indicerende en Adviserende Artsen en de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (VIA/EPN). Vooropgesteld wordt dat een erflater voor het tekenen van een testament in staat moet zijn tot een redelijke waardering van de bij de handeling betrokken belangen en voorts dat de wilsbekwaamheid van een erflater nader moet worden onderzocht.

Het Stappenplan noemt indicatoren voor de aanleiding tot twijfel aan de handelingsbekwaamheid van de erflater en voor nader onderzoek van de geestesgesteldheid van de erflater. Als indicatoren kunnen de volgende voorbeelden worden genoemd. Indien het vermogen onder bewind is gesteld of indien de cliënt op hoge leeftijd is, indien de administratie niet in eigen beheer is, indien de erflater niet meer in staat is zelfstandig te wonen, indien de erflater verblijft in een zorginstelling en de medische indicatie van de erflater.

Als indicatie voor testamenten worden daarnaast volgende voorbeelden genoemd. Naarmate de inhoud van een nieuw testament ingrijpender afwijkt van de inhoud van een eerder testament of de inhoud ongebruikelijk is of indien de tijdspanne tussen het verzoek tot het opmaken van het testament en het verlijden daarvan zeer kort is zonder (medische) noodzaak.

Aanbevolen wordt in het Stappenplan dat besprekingen tussen de notaris en de erfgenaam onder vier ogen worden gehouden, zodat eventuele beïnvloeding door derden (de erfgenamen) kan worden beperkt. Tevens wordt aanbevolen de wijze en inhoud van de beoordeling van wilsonbekwaamheid als ook het gevoerde overleg daarbij, in het cliënt-dossier en in een notariële akte vast te leggen. Bel ons als u een vraag heeft: 020-3980150 of vul het contactformulier in.

Nietigheid testament en inzage in het medisch dossier

Het recht op inzage in het medisch dossier is geregeld in de Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO). Naast de WGBO is de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) van toepassing op het verkrijgen van inzage van het medisch dossier. Inzage in, of het ter beschikking krijgen van, het medisch dossier kan van belang zijn, omdat het medisch dossier de mogelijkheid kan bieden van het leveren van het bewijs ten aanzien van de stelling dat het testament is opgesteld onder invloed van een geestelijke stoornis.

Nabestaanden kunnen in het geval er concrete aanwijzingen zijn dat de erflater wilsonbekwaam was bij het opstellen van het testament om inzage vragen in het medisch dossier van een overledene. Er moet geen andere mogelijkheid zijn om de informatie op een andere manier te krijgen. Het medisch beroepsgeheim is een zwaarwegend recht dat niet zomaar doorbroken kan worden. Indien de wilsbekwame patiënt (de erflater) zijn recht op privacy wil waarborgen voor het geval hij dement wordt, moet hij zijn wensen tijdig vastleggen in bijvoorbeeld een levenstestament.

Het medisch dossier kan worden ingezien indien de patiënt (de erflater) bij leven zijn toestemming tot inzage heeft gegeven, of de toestemming van de erflater kan worden verondersteld of dat er is sprake van een zwaarwegend belang.
Advocaat erfrecht : heeft u een vraag over de nietigheid van een testament, of over het medisch dossier, belt u dan gerust onze advocaat erfrecht op 020-3980150 of vult u het contactformulier in. Klik dan hier.

Inroepen van de nietigheid van een testament bij wilsonbekwaamheid van de erflater

Het inroepen van de nietigheid van een testament vanwege de wilsonbekwaamheid van de erflater is niet eenvoudig. Indien echter de erfgenamen in staat zijn goed onderbouwde, medische verklaringen van artsen en specialisten in het geding te brengen, die aantonen dat de wilsbekwaamheid van de erflater tijdens het maken van het testament daadwerkelijk ontbrak, is de nietigverklaring van een testament mogelijk.
Heeft u een vraag over de nietigheid van een testament, belt u dan gerust onze advocaat erfrecht op 020-3980150 of vult u het contactformulier in. Klik dan hier.